Wacht op Mij, Galg
Het verhaal van Sivas.
Het was net alsof alle geluiden van Sivas, het getoeter van de dolmus-taxi's, het blaffen van de honden in de verte, aanzwollen tot een geroezemoes dat door de kamers van ons hotel werd gefilterd. Buiten schreeuwden de fundamentalisten: “Yak Ula Yak, Yak Ula Yak“ - “ steek ze in brand die ongelovigen “Allahu Ekber“ - “Allah is Great.“
God heeft zijn vinger op mij gelegd, dacht ik, tactvol als de nacht. (Özkan Gölpinar)
Elk jaar in de maand juli is Sivas, de stad in Midden-Anatoli‘ op de grens van Turks-Koerdistan, het centrum voor een politiek-cultureel festival ter ere van de Alevitische dichter en volksheld Pir Sultan Abdal. Volgens de overlevering werd Pir Sultan Abdal zo'n zeshonderd jaar geleden opgehangen in Sivas, omdat hij via liederen en gedichten het volk opriep tot verzet tegen de toenmalige machthebber. Deze sultan beval dat Pir Sultan Abdal door het volk gestenigd zou worden. Het volk weigerde echter en gooide, in plaats van stenen, rozen naar de dichter. Sindsdien wordt jaarlijks deze daad van verzet van Pir Sultan Abdal herdacht.
Midden jaren negentig is Sivas een smeulend kruitvat. De militaire veldtocht van de Turkse staat tegen de Koerdische Arbeiderspartij (PKK) is op z'n hevigst. Dagelijks worden dorpen ontruimd en zijn er schietpartijen en bomaanslagen. Critici die daartegen protesteren worden gevangen gezet of het slachtoffer van bomaanslagen door moslim-fundamentalisten of geheime para-militaire groepen, die ondermeer in Sivas hun bolwerk hebben. De ergste strijd is geluwd maar de kern van de etnische en religieuze conflicten is tot op de dag van vandaag actueel.
Het is in de zomer van 1993 als de Turks-Koerdische schrijver en journalist Özkan Gölpinar de Pir Sultan Abdal festiviteiten wil bijwonen, een herdenking die steeds meer in het teken staat van verzet tegen de religieuze en etnische onderdrukkingspolitiek van Turkije. Die avond zou hij in het Madimak hotel in het centrum van Sivas verblijven. Schrijvers en Journalisten, politici en kunstenaars hadden zich daar verzameld voor een congres en voor de jaarlijkse Pir Sultan Abdal herdenking. Maar juist op die dag moet hij door familieomstandigheden naar Nederland vertrekken. Als zijn vliegtuig het Anatolische luchtruim verlaat, staat het hotel in brand, aangestoken door een groep moslim-fundamentalisten.
Men stelt vast dat de Turkse politie en brandweer langs de zijlijn staat en werkeloos toekijkt, nadat ze door een hysterische menigte worden tegengehouden. Pas na acht uur kan er door de bevoegde instanties worden ingegrepen. Op tientallen zenders van de landelijke Turkse televisie is de bevolking er dan live getuige van geweest hoe 37 mensen, onder wie bekende Alevitische zangers en schrijvers, levend verbranden. Anderen weten ternauwernood te ontsnappen. Deze tragische gebeurtenis is vervolgens min of meer in de doofpot gestopt. Na nationale en internationale druk zijn er pro forma enkele daders opgepakt.
De brand is Sivas betekent een keerpunt in de geschiedenis van de Alevieten. Door protesten in Turkije en Europa tegen de hotelbrand in Sivas, ontstaat er in de jaren negentig een opleving van het Alevitisme, dat staat voor een vrijzinnige en humanistische interpretatie van de Islam. De gebeurtenis leidde tot nieuwe organisaties en een hernieuwd besef van identiteit ook bij de Alevitische gemeenschap in Nederland. Na de aanslag vertienvoudigde het aantal Alevitische organisaties in Turkije en in Nederland. Geheel in de lijn van Pir Sultan Abdal; “We sterven als één, maar komen als duizend terug“.
Het standbeeld in het dorpje Banaz, de geboorteplek van Pir Sultan Abdal, is symbolisch. Tegen het décor van opdoemende bergen staat hij daar op zijn sokkel gewapend met een baglama, een zogeheten langhalsluit in zijn hand, want opstanden worden niet alleen gevoerd met wapens. Opstanden en oorlogen worden in de streek van Sivas vooral gevoerd door middel van verhalen over verzet, zang en dans. Sivas wordt dan ook het land van de baglama genoemd, het instrument waarmee muzikaal verzet wordt gepleegd, het wapen van de minderheden, van mensen wier etnische en religieuze identiteit al eeuwen wordt onderdrukt. In die zin is er een rechte lijn tussen Pir Sultan Abdal en de zevenendertig doden van Sivas. Een aantal van de doden waren de Pir Sultan Abdals van onze tijd. En zoals hij op het jaarlijkse festival wordt herdacht en bezongen, zijn er nu ook weer tientallen nieuwe liederen waarin de doden van Sivas worden bezongen door de troubadours die het hele land afreizen.
'Sivas' roert dus een hoogst gevoelig politiek-religieus probleem aan. In West-Europa woont een groot contingent Turken en Koerden. Voor hen is alleen het verwijzen naar de gebeurtenissen in Sivas splijtstof genoeg. Voor de Alevieten onder hen vormt Sivas een welhaast even grote caesuur als de elfde september voor de Verenigde Staten. Jaarlijks organiseert de Federatie van Alevitische Sociale en Culturele Verenigingen Nederland (HAK-DER), dan ook een herdenkingsbijeenkomst voor de zevenendertig mensen die omkwamen bij de aanslag op 2 juli 1994 op het Madimak hotel in Sivas. Eind juni 2003 vonden in Nijmegen, Keulen en in Turkije bijeenkomsten plaats met overlevenden en nabestaanden van de tragedie.
Documentaire opzet.
Mede omdat het onderwerp zo precair is en om het epische karakter te accentueren kiezen wij voor een culturele invalshoek. Waarbij het overbodig is te zeggen dat voor deze contreien cultuur ten allen tijde ook politiek is. Wat wij uiteindelijk willen laten zien is dat mensen gedood kunnen worden, maar dat hun liederen voortbestaan. Of zoals Yasher Kemal het zegt: 'Zij die de volksliederen van hun landen schrijven, zijn sterker dan zij die de wetten maken.'
De historische liederen van verzet, die de ziel van de streek rondom Sivas weerspiegelen, en liederen die direct de herinnering levend houden aan de tragedie van Sivas willen we onderdeel laten zijn van de film. Bovenal willen we in Nederland en Turkije overlevenden en nabestaanden van slachtoffers traceren om te bepalen wie van hen het verhaal van Sivas kunnen vertellen en met wie van hen we door het Anatolische landschap heen terug kunnen reizen naar Sivas.
John Albert Jansen
2005
• Première: IDFA 2006
• Uitgezonden: NMO Nederlandse Moslim Omroep, 16 november 2008, april 2010, Ned. 2
• Documentaire
• 1 uur 17 minuten
• Opnamemateriaal: XDCAM